Luật khiếu nại là gì? Có gì đổi mới và những văn bản hướng dẫn thi hành?

Trong đời sống xã hội hiện đại, việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức luôn là một trong những yêu cầu cốt lõi của Nhà nước pháp quyền. Khi phát sinh mâu thuẫn, bất đồng hoặc các quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan Nhà nước không phù hợp, người dân hoàn toàn có quyền lên tiếng thông qua một trong những công cụ pháp lý quan trọng – đó là khiếu nại. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ luật khiếu nại là gì, trình tự thực hiện ra sao, hay đâu là những điểm mới đáng chú ý trong hệ thống pháp luật hiện hành.

Đặc biệt, cùng với quá trình cải cách hành chính và hoàn thiện pháp luật, Luật Khiếu nại đã có những điều chỉnh, bổ sung quan trọng nhằm nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và bảo vệ tốt hơn quyền lợi chính đáng của người dân. Kèm theo đó là hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành ngày càng hoàn thiện, góp phần đưa pháp luật đi vào cuộc sống một cách hiệu quả.

Bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện về: Khái niệm luật khiếu nại, các điểm đổi mới nổi bật, và những văn bản pháp lý quan trọng đang có hiệu lực, từ đó hỗ trợ cá nhân, tổ chức nắm bắt đúng quyền của mình và áp dụng một cách đúng luật, đúng trình tự.

Tìm hiểu về luật khiếu nại

1. Khái niệm khiếu nại

Theo Điều 2 Luật Khiếu nại 2011 (số 02/2011/QH13), khiếu nại là hành vi mà công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức (theo thủ tục luật định) đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính khi có cơ sở cho rằng đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Có thể hiểu ngắn gọn, khiếu nại là quyền tự vệ hợp pháp của cá nhân hoặc tổ chức khi bị xâm phạm bởi quyết định hoặc hành vi hành chính của cơ quan nhà nước.

2. Luật Khiếu nại là gì?

Luật Khiếu nại là hệ thống các quy định do Quốc hội ban hành, quy định về:

• Quyền khiếu nại của công dân, tổ chức.
• Trình tự, thủ tục và thẩm quyền giải quyết khiếu nại.

Hiện hành là Luật Khiếu nại năm 2011 (số 02/2011/QH13), được Quốc hội khoá XIII thông qua ngày 11/11/2011 và có hiệu lực từ ngày 01/07/2012.

Nghị định 75/2012/NĐ-CP (3/10/2012) và các văn bản hướng dẫn thi hành đã cụ thể hóa chi tiết các quy định này.

3. Mục đích và vai trò của Luật Khiếu nại

a. Bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức

Khi có quyết định hoặc hành vi hành chính trái pháp luật xâm phạm quyền, người dân có thể chủ động yêu cầu xem xét lại theo luật định. Điều này đảm bảo người dân không bị buộc phải chấp hành ngay các quyết định thiếu công bằng.

b. Nâng cao trách nhiệm, minh bạch của cơ quan nhà nước

Bằng việc buộc các cơ quan tiếp nhận, xác minh và xử lý khiếu nại một cách minh bạch, đúng thẩm quyền và thời gian luật định, Luật Khiếu nại tạo sức ép pháp lý để cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm của bộ máy nhà nước.

c. Khẳng định vai trò giám sát của người dân trong quản lý nhà nước

Luật Khiếu nại không chỉ là “quyền hiến định” mà còn là “quyền con người”, đồng thời là kênh để người dân giám sát, phản hồi và yêu cầu cải thiện hành vi của cơ quan công quyền.

Luật Khiếu nại mới nhất và các văn bản hướng dẫn thi hành

Tính đến thời điểm tháng 01/2025, Luật Khiếu nại năm 2011 (Luật số 02/2011/QH13) vẫn là văn bản pháp lý cao nhất điều chỉnh toàn diện về quyền khiếu nại và trình tự giải quyết khiếu nại tại Việt Nam. Luật được Quốc hội thông qua vào ngày 11/11/2011, có hiệu lực từ 01/7/2012 và đến nay chưa có sửa đổi hay thay thế.

Nội dung chính của Luật Khiếu nại 2011

Với 70 điều được chia thành nhiều chương mục cụ thể, Luật Khiếu nại năm 2011 điều chỉnh các vấn đề quan trọng sau:

• Quy định quyền và trình tự khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước và cá nhân có thẩm quyền.
• Quy định việc khiếu nại, giải quyết khiếu nại đối với quyết định kỷ luật cán bộ, công chức.
• Hướng dẫn về công tác tiếp công dân, cũng như nguyên tắc quản lý, thanh tra, kiểm tra và giám sát việc giải quyết khiếu nại.

Luật được đánh giá là bước tiến quan trọng trong việc đảm bảo quyền tự bảo vệ của công dân và nâng cao tính minh bạch trong hoạt động hành chính công.

Các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Khiếu nại

Để triển khai hiệu quả Luật Khiếu nại 2011 trong thực tiễn, Chính phủ và các cơ quan tư pháp đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn quan trọng, nổi bật gồm:

• Nghị định số 124/2020/NĐ-CP: Ban hành ngày 19/10/2020, quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Khiếu nại, bao gồm quy trình tiếp nhận, xử lý, giải quyết khiếu nại trong cơ quan hành chính nhà nước.
• Thông tư số 01/2020/TT-TANDTC: Do Tòa án nhân dân tối cao ban hành, quy định về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động của hệ thống tòa án – góp phần hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực tư pháp.

Những hành vi bị nghiêm cấm theo quy định của Luật Khiếu nại 2011

Theo Điều 6 Luật Khiếu nại năm 2011, pháp luật quy định rõ ràng những hành vi bị nghiêm cấm trong quá trình thực hiện, giải quyết khiếu nại nhằm đảm bảo tính công bằng, minh bạch và kỷ cương. Cụ thể, các hành vi bị cấm bao gồm:

• Gây cản trở hoặc gây khó dễ đối với người đang thực hiện quyền khiếu nại; đe dọa, trả thù hay trù dập người khiếu nại dưới bất kỳ hình thức nào.
• Thiếu tinh thần trách nhiệm trong việc tiếp nhận và xử lý khiếu nại; cố tình không giải quyết khiếu nại; làm sai lệch, giả mạo hồ sơ, tài liệu liên quan đến vụ việc; cố ý ban hành quyết định giải quyết trái pháp luật.
• Ban hành quyết định giải quyết khiếu nại không đúng hình thức, tức không lập thành văn bản quyết định như quy định.
• Che giấu hành vi vi phạm, bao che cho người bị khiếu nại hoặc can thiệp trái phép vào quá trình giải quyết khiếu nại.
• Cố ý cung cấp thông tin sai sự thật, khiếu nại không có căn cứ nhằm gây ảnh hưởng đến cá nhân, tổ chức liên quan.
• Lôi kéo, kích động hoặc ép buộc người khác tụ tập đông người để khiếu nại một cách trái phép, làm mất trật tự công cộng, gây ảnh hưởng đến an ninh xã hội.
• Lợi dụng quyền khiếu nại để tuyên truyền chống phá Nhà nước, xuyên tạc sự thật, vu khống, đe dọa hoặc xúc phạm danh dự, uy tín của cá nhân, tổ chức có trách nhiệm trong việc giải quyết khiếu nại.
• Vi phạm các quy định trong hoạt động tiếp công dân theo quy chế hiện hành.
• Thực hiện các hành vi khác vi phạm quy định của pháp luật về khiếu nại và quá trình giải quyết khiếu nại.

Người khiếu nại có những quyền và nghĩa vụ gì theo quy định hiện hành?

Theo Điều 12 Luật Khiếu nại năm 2011 (được sửa đổi, bổ sung năm 2012), cá nhân có quyền thực hiện khiếu nại để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Cụ thể, người khiếu nại được pháp luật trao các quyền và gắn với đó là những nghĩa vụ nhất định như sau:

1. Quyền của người khiếu nại

Người khiếu nại có thể tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp để thực hiện các quyền sau:

• Chủ động khiếu nại: Cá nhân có thể tự mình nộp đơn khiếu nại. Trong trường hợp người khiếu nại là người chưa thành niên, mất năng lực hành vi dân sự, hoặc gặp khó khăn về sức khỏe, thể chất, thì việc khiếu nại sẽ được thực hiện bởi người đại diện theo pháp luật hoặc được ủy quyền cho người thân thích (cha, mẹ, vợ, chồng, anh, chị, em ruột, con thành niên...) hay cá nhân khác có đầy đủ năng lực hành vi dân sự.
• Nhờ luật sư hoặc trợ giúp pháp lý: Người khiếu nại có thể yêu cầu luật sư tư vấn hoặc đại diện khiếu nại. Nếu thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý, họ có quyền được trợ giúp viên pháp lý hỗ trợ hoặc đại diện khiếu nại để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.
• Tham gia đối thoại: Người khiếu nại có thể trực tiếp tham gia đối thoại hoặc ủy quyền cho người đại diện hợp pháp tham gia quá trình này.
• Tiếp cận thông tin: Có quyền xem, chụp, sao chép các tài liệu, chứng cứ liên quan do cơ quan giải quyết thu thập, ngoại trừ các thông tin thuộc bí mật nhà nước.
• Yêu cầu cung cấp tài liệu: Có thể yêu cầu các tổ chức, cá nhân, cơ quan liên quan cung cấp tài liệu, hồ sơ liên quan đến nội dung khiếu nại trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày có yêu cầu (trừ trường hợp tài liệu thuộc phạm vi bí mật nhà nước).
• Yêu cầu biện pháp khẩn cấp: Có thể đề nghị người giải quyết khiếu nại áp dụng các biện pháp tạm thời, cần thiết để ngăn chặn hậu quả có thể phát sinh từ việc thực hiện quyết định hành chính đang bị khiếu nại.
• Đưa ra chứng cứ và giải trình: Có quyền cung cấp chứng cứ, nêu ý kiến và quan điểm của mình đối với chứng cứ liên quan đến vụ việc.
• Nhận văn bản giải quyết: Người khiếu nại có quyền nhận được thông báo về việc thụ lý, cũng như quyết định giải quyết khiếu nại từ cơ quan có thẩm quyền.
• Được khôi phục quyền lợi hợp pháp: Nếu khiếu nại đúng, người khiếu nại sẽ được khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp đã bị xâm phạm, đồng thời được bồi thường thiệt hại theo quy định pháp luật.
• Thực hiện quyền khiếu nại lần hai hoặc khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án khi không đồng ý với kết quả giải quyết lần đầu.
• Rút lại khiếu nại nếu thấy không cần thiết hoặc đã đạt được mục đích của việc khiếu nại.

Trách nhiệm và nghĩa vụ của người khiếu nại theo quy định pháp luật

Bên cạnh các quyền được pháp luật bảo đảm, người khiếu nại cũng phải thực hiện đầy đủ một số nghĩa vụ nhất định nhằm đảm bảo tính minh bạch, chính xác và hiệu quả của quá trình giải quyết khiếu nại. Cụ thể, các nghĩa vụ chính bao gồm:

• Gửi đơn khiếu nại đúng nơi, đúng thẩm quyền: Người khiếu nại có trách nhiệm xác định rõ cơ quan hoặc cá nhân có thẩm quyền giải quyết để thực hiện việc khiếu nại một cách hợp pháp, tránh gây chồng chéo hoặc lãng phí thời gian, nguồn lực.
• Trung thực trong trình bày và cung cấp chứng cứ: Người khiếu nại phải trình bày trung thực các tình tiết, sự việc liên quan đến nội dung khiếu nại. Đồng thời, cần cung cấp tài liệu, thông tin có liên quan, và chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính xác thực, đầy đủ của những thông tin, tài liệu đó.
• Chấp hành quyết định, hành vi bị khiếu nại trong thời gian khiếu nại đang được xem xét: Trong quá trình khiếu nại, người khiếu nại vẫn phải tuân thủ quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính đang bị khiếu nại, trừ trường hợp đã được tạm đình chỉ thi hành theo quy định tại Điều 35 Luật Khiếu nại.
• Tuân thủ quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật: Khi cơ quan có thẩm quyền đã ban hành quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực, người khiếu nại có trách nhiệm chấp hành nghiêm túc, không được tiếp tục khiếu nại trùng lặp hay cố tình không thực hiện.
• Thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật: Ngoài các nghĩa vụ nêu trên, người khiếu nại còn phải tuân thủ các quy định khác của pháp luật liên quan đến trình tự, thủ tục khiếu nại, ứng xử đúng mực với cơ quan, cá nhân giải quyết vụ việc.

Kết luận

Luật Khiếu nại không chỉ là một công cụ pháp lý đơn thuần, mà còn là một biểu hiện rõ nét của Nhà nước pháp quyền, nơi quyền con người được tôn trọng và bảo vệ bằng cơ chế minh bạch, công khai và có thể kiểm soát. Những quy định cụ thể về trình tự, thủ tục, thẩm quyền giải quyết khiếu nại chính là “kim chỉ nam” để mọi công dân có thể thực thi quyền phản biện và tự bảo vệ mình trước những quyết định hành chính không công bằng.

Việc cập nhật những đổi mới trong Luật Khiếu nại cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành kịp thời, đồng bộ không chỉ giúp hệ thống pháp luật thêm hoàn thiện mà còn mở rộng cánh cửa cho người dân tiếp cận công lý một cách dễ dàng và hiệu quả hơn. Trong bối cảnh xã hội ngày càng phức tạp, việc hiểu và biết cách sử dụng đúng luật chính là cách để mỗi cá nhân, tổ chức chủ động bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, đồng thời góp phần thúc đẩy sự minh bạch, công bằng trong hoạt động quản lý Nhà nước.

Hy vọng rằng thông qua bài viết này, bạn đọc không chỉ nắm được khái niệm “Luật khiếu nại là gì”, mà còn hiểu sâu hơn về hệ thống pháp lý liên quan, sẵn sàng áp dụng trong thực tiễn một cách đúng đắn và hiệu quả.

Giới thiệu về dịch vụ Công ty tư vấn Khánh An

Khánh An tự hào là một trong những đơn vị uy tín cung cấp dịch vụ luật tại Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến cho Quý Khách hàng các giải pháp pháp lý toàn diện và hiệu quả, đáp ứng đầy đủ nhu cầu và yêu cầu của từng doanh nghiệp cũng như cá nhân.

Các lĩnh vực tư vấn của chúng tôi bao gồm:

• Tư vấn và cung cấp dịch vụ Luật tới doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài) và các loại giấy phép con.
• Tư vấn cho các Doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang các thị trường Singapore, Hồng Kông, BVI,...
• Tư vấn hoàn thiện Hợp đồng, các văn kiện pháp lý cho Doanh nghiệp.

Giá trị cốt lõi của Khánh An

Chúng tôi luôn hướng tới 3 giá trị cốt lõi: UY TÍN – CHẤT LƯỢNG – HIỆU QUẢ CAO. Những giá trị này không chỉ là kim chỉ nam trong hoạt động của chúng tôi mà còn là động lực để chúng tôi không ngừng phát triển. Chúng tôi tự hào khi nhận được những phản hồi tích cực từ Quý Khách hàng, điều này khẳng định chất lượng dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Khánh An sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để mang đến dịch vụ luật tốt nhất, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của Quý Khách hàng.

Thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH TƯ VẤN KHÁNH AN

Website: https://khanhanlaw.com/

Địa chỉ:Toà nhà 88 Tô Vĩnh Diện, Khương Trung, Thanh Xuân, Hà Nội

Hotline: 02466.885.821 hoặc 096.987.7894.

Email: info@khanhanlaw.net

Xem thêm: Thủ tục thành lập Viện nghiên cứu khoa học công nghệ năm 2025