Hiểu đúng luật tố tụng dân sự – Bảo vệ quyền lợi của bạn trước pháp luật

Trong đời sống hàng ngày, không ai mong muốn vướng vào những rắc rối pháp lý, nhưng thực tế thì tranh chấp dân sự có thể xảy ra bất cứ lúc nào – từ tranh chấp hợp đồng mua bán, vay mượn tài sản, đến mâu thuẫn về quyền sử dụng đất, quyền thừa kế hay vấn đề hôn nhân – gia đình. Khi đó, Luật Tố tụng dân sự chính là “kim chỉ nam” giúp bạn hiểu rõ con đường pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình một cách đúng đắn, minh bạch và hợp pháp.

Tuy nhiên, không ít người trong chúng ta vẫn mơ hồ về khái niệm “tố tụng dân sự” là gì, ai có quyền khởi kiện, thời hiệu khởi kiện là bao lâu, quá trình diễn ra phiên tòa ra sao, nghĩa vụ chứng minh thuộc về ai… Những thiếu hụt trong hiểu biết pháp luật không chỉ khiến bạn lúng túng, mất phương hướng khi cần tìm đến tòa án, mà còn có thể gây thiệt hại nghiêm trọng đến quyền lợi của chính mình.

Vậy Luật Tố tụng dân sự là gì? Luật này điều chỉnh những nội dung nào? Làm sao để người dân có thể sử dụng pháp luật như một tấm khiên bảo vệ mình khi tranh chấp xảy ra?

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau đi sâu vào việc tìm hiểu một cách dễ hiểu, thực tế và gần gũi nhất về Luật Tố tụng dân sự – từ những nguyên tắc cơ bản đến các quyền và nghĩa vụ khi tham gia tố tụng, để bạn có thể tự tin bước vào quy trình pháp lý nếu cần thiết, thay vì hoang mang hoặc bị dẫn dắt sai hướng.

Bởi vì: "Biết luật không phải để tranh cãi, mà là để bảo vệ chính đáng quyền lợi của mình."

Luật tố tụng dân sự là gì?

1. Định nghĩa

Luật tố tụng dân sự (TTDS) là ngành luật điều chỉnh các quan hệ pháp luật trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức, lợi ích công cộng và lợi ích của Nhà nước. Luật TTDS có đặc tính của cả luật công và luật tư, quy định trình tự, thủ tục giải quyết vụ việc dân sự và bảo đảm quyền của các đương sự. Các giai đoạn tố tụng dân sự bao gồm khởi kiện, thụ lý, chuẩn bị xét xử và xét xử .

2. Thông tin pháp lý

• Tên văn bản: Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019)
• Số hiệu: 92/2015/QH13
• Ngày ban hành: 25/11/2015
• Ngày có hiệu lực: 01/07/2016 (trừ một số điều có hiệu lực từ 01/01/2017)
• Đối tượng điều chỉnh: Công dân, tổ chức có liên quan đến vụ việc dân sự; cơ quan tiến hành tố tụng (Tòa án, Viện kiểm sát); người tiến hành tố tụng (thẩm phán, kiểm sát viên, hội thẩm nhân dân, thư ký Tòa án, thẩm tra viên, người giám định, người phiên dịch) .

Mục đích và vai trò của Luật tố tụng dân sự

1. Bảo đảm quyền được xét xử công bằng, khách quan và kịp thời

Luật tố tụng dân sự quy định trình tự, thủ tục giải quyết vụ việc dân sự nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan. Quy trình tố tụng được thiết kế để đảm bảo tính công bằng, khách quan, minh bạch và kịp thời trong việc giải quyết tranh chấp. Việc này giúp củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp và khuyến khích họ sử dụng pháp luật để bảo vệ quyền lợi của mình.

2. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức

Một trong những mục tiêu quan trọng của Luật tố tụng dân sự là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong các vụ việc dân sự. Luật quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia tố tụng, tạo cơ sở pháp lý để họ yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi khi bị xâm phạm. Điều này góp phần duy trì trật tự xã hội và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

3. Giải quyết tranh chấp một cách văn minh, đúng pháp luật

Luật tố tụng dân sự không chỉ điều chỉnh trình tự, thủ tục giải quyết vụ việc dân sự mà còn khuyến khích các bên giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải, thương lượng. Điều này giúp giảm tải cho hệ thống Tòa án, tiết kiệm thời gian và chi phí cho các bên, đồng thời duy trì mối quan hệ hòa thuận giữa các bên sau khi tranh chấp được giải quyết.

4. Tăng cường pháp chế và sự ổn định trong xã hội

Việc thực hiện nghiêm túc các quy định của Luật tố tụng dân sự góp phần tăng cường pháp chế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong cộng đồng. Điều này không chỉ giúp duy trì trật tự xã hội mà còn tạo môi trường pháp lý ổn định, thuận lợi cho hoạt động đầu tư, kinh doanh và phát triển kinh tế - xã hội.

Những quy định quan trọng cần biết

1. Nguyên tắc tố tụng dân sự

Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định một số nguyên tắc cơ bản trong tố tụng dân sự, bao gồm:

• Nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật: Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt dân tộc, giới tính, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần xã hội, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, địa vị xã hội. Mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân đều bình đẳng trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng trước Tòa án. Tòa án có trách nhiệm bảo đảm nguyên tắc bình đẳng trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong tố tụng dân sự.
• Nguyên tắc xét xử công khai, độc lập và chỉ tuân theo pháp luật: Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân xét xử vụ án dân sự độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân; việc giải quyết việc dân sự của Thẩm phán dưới bất kỳ hình thức nào.
• Nguyên tắc hòa giải trong tố tụng dân sự: Hòa giải là một chế định quan trọng trong tố tụng dân sự. Là hoạt động do Tòa án tiến hành nhằm giúp đỡ các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án dân sự.
• Nguyên tắc tôn trọng quyền tự định đoạt của đương sự: Quyền tự định đoạt của đương sự trong tố tụng dân sự luôn gắn liền với quyền tự định đoạt của chủ thể trong quan hệ pháp luật nội dung. Các đương sự có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án dân sự tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

2. Quy trình tố tụng dân sự cơ bản

Quy trình tố tụng dân sự tại Việt Nam được quy định chặt chẽ trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên và sự công bằng trong xét xử. Dưới đây là các bước cơ bản trong quy trình này:

Bước 1: Nộp đơn khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền

Để khởi kiện vụ án dân sự, nguyên đơn cần nộp đơn khởi kiện kèm theo tài liệu, chứng cứ liên quan tại Tòa án có thẩm quyền. Đơn có thể nộp trực tiếp, qua dịch vụ bưu chính hoặc gửi trực tuyến qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án (nếu có). Tòa án có trách nhiệm ghi nhận và thông báo việc nhận đơn cho người khởi kiện.

Bước 2: Phân công thẩm phán xem xét đơn

Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được đơn, Chánh án Tòa án phân công một thẩm phán xem xét đơn khởi kiện. Trong vòng 05 ngày làm việc kể từ ngày được phân công, thẩm phán phải xem xét và ra một trong các quyết định: yêu cầu sửa đổi, bổ sung đơn; tiến hành thủ tục thụ lý vụ án; chuyển đơn cho Tòa án có thẩm quyền; hoặc trả lại đơn nếu không thuộc thẩm quyền giải quyết.

Bước 3: Thụ lý vụ án và thông báo cho các bên liên quan

Sau khi nhận được đơn khởi kiện và tài liệu kèm theo, nếu xét thấy vụ án thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án, thẩm phán phải thông báo cho người khởi kiện nộp tiền tạm ứng án phí. Trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày nhận được thông báo, người khởi kiện phải nộp tiền tạm ứng án phí và nộp biên lai thu tiền cho Tòa án. Sau khi nhận biên lai, thẩm phán tiến hành thụ lý vụ án và thông báo về việc thụ lý cho các bên liên quan.

Bước 4: Hòa giải và chuẩn bị xét xử

Trong thời gian chuẩn bị xét xử sơ thẩm, Tòa án tiến hành hòa giải để các đương sự thỏa thuận giải quyết vụ án. Việc hòa giải phải tôn trọng sự tự nguyện của các bên và không được dùng vũ lực hoặc đe dọa. Nếu hòa giải thành công, Tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Nếu hòa giải không thành công, Tòa án tiếp tục chuẩn bị xét xử theo quy định của pháp luật .

Bước 5: Xét xử sơ thẩm

Tòa án mở phiên tòa xét xử sơ thẩm, trong đó các bên tranh tụng, trình bày quan điểm và chứng cứ. Hội đồng xét xử sẽ xem xét toàn bộ vụ án và ra bản án sơ thẩm. Phiên tòa phải được tiến hành đúng thời gian, địa điểm đã thông báo, trừ trường hợp hoãn phiên tòa theo quy định của pháp luật.

Bước 6: Kháng cáo, xét xử phúc thẩm (nếu có)

Sau khi nhận bản án sơ thẩm, các bên có quyền kháng cáo trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày tuyên án. Nếu có kháng cáo, Tòa án cấp trên sẽ xem xét và ra bản án phúc thẩm. Bản án phúc thẩm có hiệu lực pháp luật kể từ ngày tuyên án, trừ trường hợp có kháng nghị của Viện kiểm sát.

Bước 7: Thi hành án dân sự

Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, nếu bên bị buộc thi hành án không tự nguyện thi hành, cơ quan thi hành án dân sự sẽ thực hiện các biện pháp cưỡng chế để đảm bảo thi hành án. Quá trình thi hành án phải tuân thủ các quy định của pháp luật về thi hành án dân sự.

Những đặc điểm nổi bật của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành

Tòa án nhân dân giữ vai trò trung tâm trong giải quyết các vụ án dân sự, là cơ quan duy nhất có thẩm quyền đặc biệt xét xử các tranh chấp và vụ việc dân sự. Tất cả tổ chức, cá nhân tham gia phiên tòa bắt buộc phải tuân thủ nghiêm ngặt nội quy phiên tòa và thi hành bản án ngay khi có hiệu lực pháp luật, nhằm bảo đảm sự công bằng và nghiêm minh của pháp luật.

Pháp luật tố tụng dân sự hiện nay chủ yếu được quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, tạo nên khuôn khổ pháp lý rõ ràng, hiện đại cho quá trình tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia.

Việc giải quyết các quan hệ pháp luật dân sự tại tòa án chỉ diễn ra trong phạm vi các vụ việc được quy định cụ thể trong Bộ luật Dân sự năm 2015, bảo đảm tính nhất quán và chặt chẽ giữa pháp luật nội dung và pháp luật tố tụng.

Kết luận

Trong xã hội pháp quyền hiện nay, mỗi công dân đều có quyền bình đẳng trước pháp luật – nhưng chỉ khi bạn hiểu đúng pháp luật, bạn mới thực sự làm chủ quyền lợi của mình. Luật Tố tụng dân sự không chỉ dành cho luật sư hay thẩm phán, mà là công cụ pháp lý hữu ích cho bất kỳ ai đang cần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trong các tranh chấp dân sự.

Thông qua bài viết này, bạn đã phần nào nắm được khái niệm về Luật Tố tụng dân sự, vai trò quan trọng của nó trong việc giải quyết tranh chấp, cũng như những điểm cần lưu ý khi tham gia vào quá trình tố tụng. Đừng để mình trở thành người thua cuộc vì thiếu hiểu biết pháp lý – bởi lẽ, chỉ cần một sai sót nhỏ trong trình tự tố tụng cũng có thể ảnh hưởng đến cả kết quả vụ việc.

Hãy nhớ rằng, khi bạn hiểu luật, bạn không chỉ bảo vệ được chính mình, mà còn góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh – nơi mọi người đều được tiếp cận công lý một cách minh bạch và đúng pháp trình. Và nếu có lúc bạn phải bước vào “cuộc chiến” pháp lý, hãy tự tin vì bạn đã có kiến thức – hoặc chí ít, bạn biết bắt đầu từ đâu.

Pháp luật là tấm khiên, không phải bức tường. Hãy hiểu để sử dụng nó đúng lúc – đúng cách – và đúng quyền của bạn.

Giới thiệu về dịch vụ Công ty tư vấn Khánh An

Khánh An tự hào là một trong những đơn vị uy tín cung cấp dịch vụ luật tại Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến cho Quý Khách hàng các giải pháp pháp lý toàn diện và hiệu quả, đáp ứng đầy đủ nhu cầu và yêu cầu của từng doanh nghiệp cũng như cá nhân.

Các lĩnh vực tư vấn của chúng tôi bao gồm:

• Tư vấn pháp luật doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài) và các loại giấy phép con.
• Tư vấn cho các Doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang các thị trường Singapore, Hồng Kông, BVI,...
• Tư vấn hoàn thiện Hợp đồng, các văn kiện pháp lý cho Doanh nghiệp.

Giá trị cốt lõi của Khánh An

Chúng tôi luôn hướng tới 3 giá trị cốt lõi: UY TÍN – CHẤT LƯỢNG – HIỆU QUẢ CAO. Những giá trị này không chỉ là kim chỉ nam trong hoạt động của chúng tôi mà còn là động lực để chúng tôi không ngừng phát triển. Chúng tôi tự hào khi nhận được những phản hồi tích cực từ Quý Khách hàng, điều này khẳng định chất lượng dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Khánh An sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để mang đến dịch vụ luật tốt nhất, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của Quý Khách hàng.

Thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH TƯ VẤN KHÁNH AN

Website: https://khanhanlaw.com/

Địa chỉ:Toà nhà 88 Tô Vĩnh Diện, Khương Trung, Thanh Xuân, Hà Nội

Hotline: 02466.885.821 hoặc 096.987.7894.

Email: info@khanhanlaw.net

Xem thêm: Thủ tục thành lập Viện nghiên cứu khoa học công nghệ năm 2025