Tìm hiểu chi tiết về bảo hiểm xã hội và các chế độ tại Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, các chính sách an sinh xã hội đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Một trong những trụ cột quan trọng nhất của hệ thống an sinh đó chính là bảo hiểm xã hội (BHXH). Không chỉ là một chính sách mang tính nhân văn sâu sắc, bảo hiểm xã hội còn là công cụ hỗ trợ hữu hiệu giúp người lao động vượt qua những rủi ro trong cuộc sống như ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, mất việc làm hay tuổi già không còn khả năng lao động.

Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về các loại hình bảo hiểm xã hội, cũng như quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia hệ thống này. Trong khi đó, việc nắm vững thông tin và quy định liên quan đến BHXH là yếu tố then chốt giúp mỗi người chủ động bảo vệ quyền lợi chính đáng của bản thân. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và cập nhật nhất về bảo hiểm xã hội tại Việt Nam – từ khái niệm, phân loại, nguyên tắc đóng – hưởng cho đến các chế độ cụ thể mà người tham gia được hưởng. Qua đó, hy vọng bạn sẽ có thêm kiến thức để đưa ra quyết định phù hợp với nhu cầu và điều kiện của mình.

Từ 1/7/2025, Luật Bảo hiểm xã hội mới chính thức có hiệu lực: Hiểu đúng về khái niệm BHXH và các nguyên tắc thực hiện

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ quyền lợi và ổn định đời sống cho người lao động. Từ ngày 01/7/2025, Luật Bảo hiểm xã hội số 41/2024/QH15 sẽ chính thức được áp dụng, mang đến nhiều điểm mới và làm rõ hơn các khái niệm, quy định liên quan đến BHXH. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết hơn trong bài viết dưới đây.

Bảo hiểm xã hội là gì?

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 của Luật BHXH năm 2024, bảo hiểm xã hội được hiểu là:

"Một cơ chế bảo đảm nhằm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải các rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, nghỉ hưu hoặc tử vong, dựa trên cơ sở đóng góp vào Quỹ BHXH hoặc từ nguồn ngân sách nhà nước."

Nói cách khác, BHXH là "chiếc phao tài chính" giúp người lao động vượt qua những giai đoạn khó khăn trong cuộc sống. Khi tham gia BHXH, mỗi cá nhân sẽ trích một phần tiền lương hàng tháng để đóng vào Quỹ BHXH – một quỹ tài chính được tổ chức và vận hành dựa trên nguyên tắc tập trung, công khai, minh bạch, được quản lý độc lập và có sự giám sát chặt chẽ.

Các loại hình bảo hiểm xã hội tại Việt Nam: Đa dạng lựa chọn, đảm bảo an sinh

Theo Điều 4 của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024, hệ thống bảo hiểm xã hội tại Việt Nam được thiết kế với 5 loại hình chính, nhằm đáp ứng nhu cầu và hoàn cảnh khác nhau của người dân, qua đó xây dựng một mạng lưới an sinh toàn diện và bền vững. Cụ thể gồm:

• Trợ cấp hưu trí xã hội: Hình thức hỗ trợ tài chính cơ bản từ ngân sách nhà nước dành cho những người cao tuổi không có lương hưu hoặc không đủ điều kiện hưởng BHXH.
• Bảo hiểm xã hội bắt buộc: Áp dụng đối với người lao động làm việc theo hợp đồng và một số đối tượng khác, đây là hình thức phổ biến nhất với sự đóng góp từ cả người lao động và người sử dụng lao động.
• Bảo hiểm xã hội tự nguyện: Dành cho người lao động tự do hoặc không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, cho phép người dân tự lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với khả năng tài chính.
• Bảo hiểm thất nghiệp: Hỗ trợ người lao động mất việc làm thông qua các khoản trợ cấp và dịch vụ tư vấn, giới thiệu việc làm.
• Bảo hiểm hưu trí bổ sung: Một hình thức tiết kiệm hưu trí tự nguyện được thiết kế để giúp người lao động có thêm nguồn thu nhập khi về già, ngoài lương hưu cơ bản.

Ai được tham gia Bảo hiểm xã hội? – Phân nhóm đối tượng theo Luật BHXH 2024

Theo quy định tại Điều 2 của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 (Luật số 41/2024/QH15), không phải ai cũng thuộc diện tham gia BHXH. Việc tham gia được phân theo hai hình thức: bắt buộc và tự nguyện, tương ứng với 4 nhóm đối tượng chính sau:

Nhóm 1: Người lao động là công dân Việt Nam

Đây là nhóm chủ yếu trong diện tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm:

1. Người làm việc theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) không xác định thời hạn hoặc xác định thời hạn từ 01 tháng trở lên.
2. Cán bộ, công chức, viên chức đang làm việc tại cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, đơn vị sự nghiệp công lập.
3. Công nhân viên quốc phòng, công an và những người làm công tác trong tổ chức cơ yếu.
4. Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan, chiến sĩ thuộc quân đội nhân dân và công an nhân dân, cũng như người làm công tác cơ yếu hưởng lương như quân nhân.
5. Học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được cấp sinh hoạt phí; hạ sĩ quan, binh sĩ phục vụ có thời hạn.
6. Dân quân thường trực.
7. Người lao động ra nước ngoài làm việc theo hợp đồng.
8. Vợ/chồng không hưởng lương ngân sách nhưng đi công tác nhiệm kỳ cùng thành viên cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài và được hưởng sinh hoạt phí.
9. Người quản lý doanh nghiệp, điều hành hợp tác xã, liên hiệp HTX dù không hưởng lương.
10. Người hoạt động không chuyên trách ở xã, thôn, tổ dân phố.
11. Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh hợp pháp.

Nhóm 2: Người lao động là người nước ngoài tại Việt Nam

Gồm những lao động nước ngoài đang làm việc theo HĐLĐ có thời hạn từ đủ 12 tháng trở lên, không thuộc diện luân chuyển nội bộ doanh nghiệp và chưa đến tuổi nghỉ hưu theo quy định.

Nhóm 3: Người sử dụng lao động (NSDLĐ)

Bao gồm tất cả các tổ chức, đơn vị và cá nhân có sử dụng lao động:

1. Cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập.
2. Cơ quan, đơn vị thuộc lực lượng vũ trang (QĐND, CAND) và tổ chức cơ yếu.
3. Các tổ chức chính trị, xã hội, xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội khác.
4. Cơ quan, tổ chức quốc tế, tổ chức nước ngoài hoạt động tại Việt Nam.
5. Doanh nghiệp, hợp tác xã, liên hiệp HTX, tổ hợp tác, hộ kinh doanh và các cá nhân sử dụng lao động qua HĐLĐ.

Nhóm 4: Người tham gia BHXH tự nguyện

Đối tượng này không thuộc diện bắt buộc nhưng có nhu cầu tham gia để hưởng các quyền lợi về sau:

• Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, chưa tham gia BHXH bắt buộc và không đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH hoặc trợ cấp hằng tháng.
• Người lao động đang tạm hoãn hợp đồng, cán bộ, công chức, viên chức trong thời gian tạm nghỉ và không đóng BHXH trong giai đoạn đó.

Các hình thức tham gia bảo hiểm xã hội tại Việt Nam

Hiện nay, tại Việt Nam, bảo hiểm xã hội (BHXH) được chia thành hai hình thức chính mà người lao động và người sử dụng lao động có thể lựa chọn tham gia: BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Mỗi hình thức đều có những đặc điểm riêng phù hợp với từng nhóm đối tượng khác nhau.

Bảo hiểm xã hội bắt buộc

Theo quy định tại Khoản 3 Điều 3 của Luật BHXH năm 2024, BHXH bắt buộc là hình thức bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, yêu cầu các đối tượng thuộc diện bắt buộc phải tham gia.

Cụ thể, BHXH bắt buộc áp dụng cho người lao động và người sử dụng lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức sự nghiệp và các đơn vị sử dụng lao động khác. Đây là trách nhiệm pháp lý mà cả hai bên – người lao động và người sử dụng lao động – cần thực hiện đầy đủ theo quy định của pháp luật.

Mức đóng BHXH bắt buộc được xác định dựa trên tiền lương hàng tháng của người lao động, và quyền lợi được hưởng sẽ phụ thuộc vào mức đóng và thời gian đã tham gia BHXH.

Bảo hiểm xã hội tự nguyện

Theo Khoản 4 Điều 3 của Luật BHXH năm 2024, BHXH tự nguyện là hình thức bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức, cho phép công dân Việt Nam chủ động đăng ký tham gia với mức đóng và phương thức đóng linh hoạt, phù hợp với khả năng tài chính cá nhân.

BHXH tự nguyện hướng tới các đối tượng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc như: lao động tự do, tiểu thương, nông dân, người làm nghề tự do hoặc cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ. Người tham gia được quyền lựa chọn thời gian và mức đóng phù hợp với thu nhập của mình, đồng thời được hưởng các quyền lợi BHXH theo chế độ tự nguyện tương ứng.

Các chế độ hưởng bảo hiểm xã hội tại Việt Nam

Kể từ ngày 01/7/2025, khi Luật Bảo hiểm xã hội số 41/2024/QH15 chính thức có hiệu lực, hệ thống chế độ BHXH tại Việt Nam sẽ được áp dụng theo những quy định mới, nhằm bảo đảm quyền lợi cho người tham gia ở cả hai hình thức: bắt buộc và tự nguyện. Căn cứ Điều 4 của Luật BHXH, các chế độ cụ thể được phân bổ như sau:

Đối với người tham gia BHXH bắt buộc – Hưởng 5 chế độ chính:

1. Chế độ ốm đau
2. Chế độ thai sản
3. Chế độ hưu trí
4. Chế độ tử tuất
5. Bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp

Đây là các quyền lợi cơ bản nhằm bảo vệ người lao động trong suốt quá trình làm việc, khi về hưu và cả khi gặp rủi ro nghề nghiệp.

Đối với người tham gia BHXH tự nguyện – Hưởng 4 chế độ từ năm 2025:

1. Trợ cấp thai sản (mới bổ sung)
2. Chế độ hưu trí
3. Chế độ tử tuất
4. Bảo hiểm tai nạn lao động tự nguyện (mới bổ sung)

Việc mở rộng thêm 2 chế độ mới cho nhóm tham gia BHXH tự nguyện đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chính sách an sinh xã hội. Không chỉ mở rộng phạm vi bảo vệ, sự thay đổi này còn góp phần tăng cường sức hấp dẫn của BHXH tự nguyện, thúc đẩy người lao động tự do, nông dân, tiểu thương và nhiều đối tượng khác mạnh dạn tham gia, tiến tới xây dựng một hệ thống bảo hiểm xã hội toàn dân – công bằng, bền vững và bao trùm hơn.

Quyền lợi và nghĩa vụ của người tham gia bảo hiểm xã hội

Khi tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), người lao động không chỉ được hưởng các quyền lợi thiết thực mà còn cần thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo quy định của pháp luật. Dưới đây là tổng hợp những nội dung cơ bản về quyền và nghĩa vụ của người tham gia BHXH, căn cứ theo Luật BHXH năm 2024:

Quyền lợi của người tham gia BHXH

Theo Khoản 1 Điều 10 Luật BHXH 2024, người tham gia bảo hiểm xã hội được bảo đảm các quyền lợi sau:

1. Hưởng đầy đủ các chế độ BHXH theo quy định tương ứng với loại hình tham gia (bắt buộc hoặc tự nguyện).
2. Được cấp sổ BHXH để theo dõi quá trình đóng và hưởng chế độ.
3. Được cập nhật thông tin đóng BHXH định kỳ hằng tháng qua ứng dụng VssID hoặc theo yêu cầu cá nhân.
4. Có quyền yêu cầu doanh nghiệp và cơ quan BHXH thực hiện đúng trách nhiệm, như đăng ký tham gia, chốt sổ BHXH...
5. Được tiếp cận thông tin, chính sách mới liên quan đến BHXH thông qua các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật.
6. Được tự mình đi khám giám định y khoa để xác định mức suy giảm khả năng lao động trong thời gian bảo lưu BHXH.
7. Có quyền khiếu nại, tố cáo, khởi kiện khi quyền lợi BHXH bị xâm phạm.

Nghĩa Vụ Của Người Tham Gia BHXH

Khoản 1 Điều 11 Luật BHXH 2024 quy định, bên cạnh quyền lợi, người tham gia cũng cần thực hiện các nghĩa vụ sau:

1. Đóng BHXH đúng và đầy đủ theo mức quy định tương ứng với hình thức tham gia.
2. Chủ động theo dõi việc thực hiện nghĩa vụ BHXH của bản thân, cũng như của đơn vị sử dụng lao động nếu có.
3. Kê khai thông tin cá nhân trung thực, đầy đủ và chính xác theo yêu cầu của cơ quan BHXH.

Những lưu ý quan trọng khi tham gia BHXH

1. Bảo lưu thời gian đóng BHXH

Khi người lao động nghỉ việc mà chưa đủ điều kiện để hưởng lương hưu hoặc chưa muốn rút bảo hiểm một lần, thì có thể bảo lưu thời gian đóng BHXH. Điều này có nghĩa là toàn bộ số năm đã tham gia BHXH sẽ được giữ lại và cộng dồn khi người lao động tiếp tục tham gia BHXH trong tương lai. Đây là quyền lợi rất quan trọng để đảm bảo người lao động có thể hưởng lương hưu sau này nếu tiếp tục đóng đủ thời gian theo quy định (thường là 20 năm trở lên).

Việc bảo lưu này hoàn toàn không bị giới hạn thời gian, tức là dù nghỉ làm vài năm hay vài chục năm, thời gian đóng BHXH trước đó vẫn còn nguyên giá trị. Vì vậy, người lao động cần cân nhắc kỹ trước khi quyết định rút BHXH một lần, tránh làm mất quyền lợi dài hạn.

2. Gộp sổ, điều chỉnh thông tin sai lệch

Trong quá trình làm việc ở nhiều công ty hoặc tham gia BHXH ở các thời điểm khác nhau, người lao động có thể phát sinh việc có nhiều sổ BHXH hoặc bị sai thông tin cá nhân (họ tên, ngày sinh, số CMND/CCCD…). Những sai lệch này có thể gây khó khăn trong việc hưởng các chế độ hoặc tính thời gian đóng BHXH chính xác.

Do đó, người lao động cần chủ động kiểm tra và cập nhật thông tin BHXH của mình thường xuyên. Nếu phát hiện có nhiều sổ hoặc thông tin không đúng, hãy thực hiện thủ tục gộp sổ và điều chỉnh thông tin tại cơ quan BHXH địa phương hoặc thông qua đơn vị sử dụng lao động. Việc này giúp đảm bảo quyền lợi của người lao động được tính đầy đủ và minh bạch khi giải quyết chế độ sau này.

3. Quyền lợi khi chuyển công tác, nghỉ việc, ra nước ngoài

Khi người lao động chuyển công tác sang đơn vị khác, toàn bộ thời gian đã tham gia BHXH sẽ được tiếp tục cộng dồn mà không bị gián đoạn. Đơn vị mới sẽ tiếp tục đóng BHXH cho người lao động và đảm bảo mọi quyền lợi được duy trì.

Trong trường hợp nghỉ việc, người lao động có thể chọn bảo lưu thời gian tham gia BHXH như đã đề cập ở trên, hoặc nếu đủ điều kiện, có thể tự nguyện tham gia BHXH để duy trì mốc thời gian đóng liên tục, phục vụ cho việc hưởng lương hưu.

Còn đối với những người ra nước ngoài để định cư hoặc làm việc lâu dài, luật hiện hành cho phép hưởng BHXH một lần nếu có nhu cầu. Tuy nhiên, người lao động nên xem xét kỹ giữa việc rút BHXH một lần và bảo lưu thời gian đóng để đưa ra quyết định phù hợp nhất với hoàn cảnh cá nhân.

Kết luận

Bảo hiểm xã hội không đơn thuần là một chính sách bắt buộc hay thủ tục hành chính khô khan, mà là một phần không thể thiếu trong hành trình bảo vệ sức khỏe, tài chính và an sinh cho mỗi cá nhân cũng như toàn xã hội. Khi tham gia BHXH, người lao động không chỉ được hưởng những quyền lợi thiết thực trước mắt, mà còn xây dựng một nền tảng vững chắc cho tương lai – khi tuổi già đến hoặc khi không may gặp phải rủi ro.

Việc hiểu đúng và đầy đủ về các chế độ bảo hiểm xã hội, như chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hưu trí và tử tuất, sẽ giúp bạn chủ động hơn trong quá trình làm việc, đồng thời đảm bảo rằng mọi quyền lợi của mình đều được bảo vệ đúng luật. Bên cạnh đó, sự tham gia đầy đủ và đúng quy định của người sử dụng lao động và người lao động sẽ góp phần xây dựng một xã hội công bằng, nhân văn, nơi mọi người đều có quyền được chăm sóc và hỗ trợ khi cần thiết.

Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn đã có được cái nhìn sâu sắc hơn về bảo hiểm xã hội tại Việt Nam. Hãy xem đây như một khoản đầu tư lâu dài cho sự ổn định và an toàn của chính bản thân bạn và gia đình trong tương lai!

Giới thiệu về dịch vụ Công ty tư vấn Khánh An

Khánh An tự hào là một trong những đơn vị uy tín cung cấp dịch vụ luật tại Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến cho Quý Khách hàng các giải pháp pháp lý toàn diện và hiệu quả, đáp ứng đầy đủ nhu cầu và yêu cầu của từng doanh nghiệp cũng như cá nhân.

Các lĩnh vực tư vấn của chúng tôi bao gồm:

• Tư vấn pháp luật doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài) và các loại giấy phép con.
• Tư vấn cho các Doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang các thị trường Singapore, Hồng Kông, BVI,...
• Tư vấn hoàn thiện Hợp đồng, các văn kiện pháp lý cho Doanh nghiệp.

Giá trị cốt lõi của Khánh An

Chúng tôi luôn hướng tới 3 giá trị cốt lõi: UY TÍN – CHẤT LƯỢNG – HIỆU QUẢ CAO. Những giá trị này không chỉ là kim chỉ nam trong hoạt động của chúng tôi mà còn là động lực để chúng tôi không ngừng phát triển. Chúng tôi tự hào khi nhận được những phản hồi tích cực từ Quý Khách hàng, điều này khẳng định chất lượng dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Khánh An sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để mang đến dịch vụ luật tốt nhất, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của Quý Khách hàng.

Thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH TƯ VẤN KHÁNH AN

Website: https://khanhanlaw.com/

Địa chỉ:Toà nhà 88 Tô Vĩnh Diện, Khương Trung, Thanh Xuân, Hà Nội

Hotline: 02466.885.821 hoặc 096.987.7894.

Email: info@khanhanlaw.net

Xem thêm: Dịch vụ thành lập công ty tại Singapore 2025 hiệu quả, tiết kiệm