Thiết quân luật là gì? Tất tần tật những điều bạn cần biết

Trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại, mỗi khi đất nước rơi vào hỗn loạn – từ chiến tranh, bạo loạn cho đến khủng hoảng an ninh nghiêm trọng – cụm từ "thiết quân luật" lại xuất hiện như một biện pháp tối hậu nhằm khôi phục trật tự xã hội. Tuy nhiên, đây không chỉ là một khái niệm khô khan nằm trên những trang sách pháp lý, mà là một công cụ quyền lực mang tính chất đặc biệt, có thể thay đổi sâu sắc đời sống hàng ngày của hàng triệu người dân chỉ sau một tuyên bố.

Vậy thiết quân luật là gì, khi nào thì được ban hành, ai là người có thẩm quyền công bố, và quyền lợi – nghĩa vụ của công dân sẽ thay đổi ra sao dưới sự kiểm soát của quân đội? Những câu hỏi tưởng chừng chỉ xuất hiện trong phim ảnh hay sách lịch sử, thực tế lại có thể trở nên gần gũi hơn ta tưởng – đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu liên tục chứng kiến các cuộc khủng hoảng địa chính trị, xung đột và biến động xã hội.

Bài viết dưới đây sẽ đưa bạn đến một cái nhìn toàn diện, từ định nghĩa, nguyên tắc áp dụng, cho đến các ví dụ thực tế trên thế giới – tất cả những gì bạn cần biết để hiểu rõ về thiết quân luật, một khái niệm vừa mang tính pháp lý cao, vừa chứa đựng nhiều yếu tố lịch sử và chính trị sâu sắc.

Thiết quân luật là gì?

Thiết quân luật là một hình thức quản lý đặc biệt của Nhà nước, được áp dụng trong thời gian nhất định và do lực lượng Quân đội trực tiếp thi hành. Biện pháp này được quy định tại khoản 1, Điều 21 của Luật Quốc phòng năm 2018.

Định nghĩa thiết quân luật:

Thiết quân luật (tiếng Anh: Martial Law) là tình trạng trong đó quân đội tạm thời thay thế hoặc hỗ trợ chính quyền dân sự để duy trì trật tự và an ninh trong xã hội. Đây là biện pháp đặc biệt được áp dụng khi các cơ quan dân sự không còn khả năng kiểm soát tình hình, thường trong các trường hợp khẩn cấp nghiêm trọng như bạo loạn, đảo chính, chiến tranh, thiên tai quy mô lớn hoặc tình trạng bất ổn chính trị sâu rộng.

Đặc điểm nhận biết của thiết quân luật:

- Quân đội đảm nhiệm vai trò hành pháp:

Dưới thiết quân luật, lực lượng quân sự có thể đảm nhận các chức năng của cảnh sát hoặc cơ quan hành pháp, bao gồm tuần tra, kiểm soát người dân, xử lý vi phạm trật tự và thậm chí điều hành tòa án quân sự trong một số trường hợp.

- Hạn chế quyền tự do dân sự:

Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của thiết quân luật là việc các quyền cơ bản như tự do ngôn luận, tự do đi lại, tự do hội họp, hoặc quyền xét xử công khai có thể bị đình chỉ hoặc giới hạn nghiêm ngặt. Trong các tình huống nghiêm trọng, lệnh giới nghiêm, kiểm duyệt truyền thông, và bắt giữ không qua xét xử có thể được áp dụng.

- Áp dụng trong tình huống khẩn cấp:

Thiết quân luật thường chỉ được ban hành trong những thời điểm có nguy cơ đe dọa nghiêm trọng đến an ninh quốc gia hoặc trật tự xã hội, chẳng hạn như nội chiến, khủng bố, bạo loạn lớn, hoặc sự sụp đổ của hệ thống chính quyền dân sự.

Quy định về Biện pháp Thiết quân luật theo Luật Quốc phòng 2018

Theo quy định tại Điều 21 Luật Quốc phòng 2018, thiết quân luật là biện pháp đặc biệt được áp dụng trong trường hợp an ninh chính trị, trật tự và an toàn xã hội tại một hoặc một số địa phương bị xâm phạm nghiêm trọng, đến mức chính quyền không còn khả năng kiểm soát tình hình. Khi đó, Chủ tịch nước sẽ ban hành lệnh thiết quân luật theo đề nghị từ Chính phủ.

1. Nội dung của Lệnh thiết quân luật

Lệnh thiết quân luật phải nêu rõ phạm vi áp dụng cụ thể theo từng cấp hành chính (tỉnh, huyện, xã hoặc đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt), đồng thời quy định rõ các biện pháp áp dụng, thời điểm bắt đầu có hiệu lực, cùng với nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Các quy tắc về trật tự xã hội tại địa phương áp dụng thiết quân luật sẽ được công bố thường xuyên qua các phương tiện thông tin đại chúng để đảm bảo người dân nắm bắt đầy đủ.

2. Triển khai thi hành Lệnh thiết quân luật

Dựa trên lệnh của Chủ tịch nước và quyết định triển khai của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng sẽ chỉ đạo lực lượng Quân đội nhân dân và Dân quân tự vệ thực hiện các biện pháp cần thiết tại khu vực áp dụng thiết quân luật.

Trong thời gian này, toàn bộ quyền quản lý nhà nước tại địa phương bị áp dụng thiết quân luật sẽ được chuyển giao cho đơn vị quân đội được chỉ định.

3. Thẩm quyền và trách nhiệm của người chỉ huy đơn vị quân đội

Người chỉ huy đơn vị quân đội được giao quản lý địa phương có quyền đưa ra các biện pháp đặc biệt nhằm bảo đảm thực thi hiệu quả lệnh thiết quân luật. Đồng thời, họ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về những biện pháp đã áp dụng.

Riêng tại cấp tỉnh, người chỉ huy còn có thẩm quyền trưng mua, trưng dụng tài sản theo quy định của Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản năm 2008.

4. Các biện pháp đặc biệt có thể được áp dụng bao gồm:

• Cấm hoặc hạn chế người và phương tiện lưu thông; đình chỉ hoạt động tại nơi công cộng.
• Cấm biểu tình, đình công, bãi khóa, bãi thị và các hình thức tụ tập đông người.
• Cưỡng chế hoặc bắt giữ cá nhân, tổ chức có hành vi đe dọa an ninh quốc phòng; áp dụng biện pháp cấm rời khỏi nơi cư trú hoặc khu vực cụ thể.
• Huy động nhân lực, phương tiện từ cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân khi cần thiết.
• Thực hiện quản lý chặt chẽ với vũ khí, chất nổ, công cụ hỗ trợ, chất nguy hiểm (cháy, độc, phóng xạ); kiểm soát nghiêm ngặt hạ tầng công nghệ thông tin, báo chí, xuất bản, sao chụp và việc thu thập, sử dụng thông tin.

Mọi hoạt động trong khu vực áp dụng thiết quân luật phải tuyệt đối tuân thủ theo lệnh và các biện pháp đặc biệt đã ban hành.

5. Xét xử và kết thúc thiết quân luật

Việc xét xử các tội phạm xảy ra trong thời gian thi hành thiết quân luật được thực hiện theo quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.

Khi tình hình an ninh, trật tự tại địa phương đã ổn định, Chủ tịch nước sẽ ban hành lệnh bãi bỏ thiết quân luật trên cơ sở đề nghị từ Chính phủ.

Chính phủ sẽ hướng dẫn chi tiết về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của người chỉ huy đơn vị quân đội cũng như các cơ quan, tổ chức, địa phương có liên quan trong việc thực hiện và chấm dứt lệnh thiết quân luật.

Khi nào thì thiết quân luật được ban hành?

Thiết quân luật không phải là một biện pháp thông thường, mà chỉ được ban hành trong những tình huống đặc biệt nghiêm trọng, khi chính quyền dân sự không còn khả năng duy trì trật tự, an ninh và chức năng điều hành xã hội một cách hiệu quả. Dưới đây là những trường hợp phổ biến có thể dẫn đến việc áp dụng thiết quân luật:

Các trường hợp phổ biến:

- Chiến tranh hoặc đe dọa xâm lược từ bên ngoài:

Khi quốc gia lâm vào tình trạng chiến tranh hoặc có nguy cơ bị xâm lược quân sự, chính phủ có thể tuyên bố thiết quân luật để đảm bảo an ninh quốc gia, tổ chức phòng thủ và kiểm soát thông tin.

- Bạo loạn, đảo chính, hoặc mất kiểm soát trật tự xã hội:

Trong trường hợp các cuộc biểu tình, bạo động lan rộng, đảo chính quân sự hoặc chính quyền dân sự bị tê liệt, thiết quân luật có thể được sử dụng để tái lập trật tự và ngăn chặn sự sụp đổ hoàn toàn của hệ thống chính trị.

- Thảm họa thiên nhiên quy mô lớn:

Những thiên tai như động đất, lũ lụt, dịch bệnh chết người hoặc các sự cố hạt nhân có thể làm tê liệt hệ thống hành chính, khiến quân đội phải vào cuộc để đảm nhận việc cứu trợ, điều hành và giữ gìn trật tự.

Ai có quyền ban hành thiết quân luật?

Quyền ban hành thiết quân luật không giống nhau ở mỗi quốc gia, và thường được quy định cụ thể trong hiến pháp hoặc luật an ninh quốc gia của nước đó. Một số ví dụ điển hình:

- Tại Hoa Kỳ:

Thống đốc bang có thể ban hành thiết quân luật ở cấp bang, trong khi tổng thống có quyền làm điều đó ở cấp liên bang nếu tình hình vượt quá khả năng xử lý của từng bang.

- Tại Philippines:

Tổng thống có thể tuyên bố thiết quân luật, nhưng phải được sự phê chuẩn của Quốc hội trong một thời hạn nhất định. Ngoài ra, Tòa án Tối cao có thể xem xét lại quyết định này.

- Tại một số quốc gia khác:

Thẩm quyền có thể thuộc về tổng thống, thủ tướng, hoặc một cơ quan đặc biệt do quốc hội thành lập tùy theo mức độ khẩn cấp và mô hình chính trị - pháp lý của từng quốc gia.

Việc ban hành thiết quân luật là quyết định mang tính cực đoan và ảnh hưởng sâu rộng đến quyền công dân, do đó thường đi kèm với các cơ chế kiểm soát và giám sát nhằm tránh lạm quyền.

Những gì xảy ra khi thiết quân luật được áp dụng?

Khi thiết quân luật được ban hành, đời sống xã hội sẽ bị ảnh hưởng sâu rộng bởi các biện pháp kiểm soát chặt chẽ từ quân đội. Mục tiêu chính là tái lập trật tự, đảm bảo an ninh và duy trì quyền lực điều hành trong bối cảnh chính quyền dân sự không còn khả năng kiểm soát hiệu quả. Cụ thể, những thay đổi quan trọng có thể bao gồm:

Hạn chế hoặc đình chỉ một số quyền dân sự:

- Lệnh giới nghiêm:

Người dân bị giới hạn thời gian ra đường, thường chỉ được phép di chuyển trong một khung giờ nhất định trong ngày. Những ai vi phạm lệnh giới nghiêm có thể bị bắt giữ mà không cần lệnh của tòa án.

- Hạn chế đi lại:

Việc đi lại giữa các khu vực, thậm chí trong nội thành, có thể bị kiểm soát nghiêm ngặt. Người dân cần giấy phép hoặc lý do chính đáng để di chuyển.

- Cấm tụ tập đông người:

Mọi hoạt động tụ tập, biểu tình, hội họp từ một số lượng người nhất định trở lên đều có thể bị cấm. Đây là biện pháp nhằm ngăn chặn khả năng bạo loạn hoặc lan rộng các hành vi chống đối.

- Tạm ngưng hoạt động truyền thông, kiểm duyệt thông tin:

Chính quyền quân sự có thể kiểm soát hoặc đóng cửa các cơ quan báo chí, truyền hình, và mạng xã hội. Những thông tin gây hoang mang, chống đối hoặc "bất lợi cho an ninh quốc gia" có thể bị xóa bỏ hoặc ngăn chặn hoàn toàn.

Quân đội đảm nhận vai trò điều hành xã hội:

- Kiểm soát an ninh:

Quân đội thay thế hoặc phối hợp cùng lực lượng công an trong việc tuần tra, lập chốt kiểm tra, khám xét và xử lý các hành vi vi phạm an ninh.

- Duy trì trật tự công cộng:

Bất kỳ hành vi gây rối, chống đối hoặc phá hoại đều được xử lý nhanh chóng và nghiêm khắc. Các tuyến đường trọng yếu, khu vực công cộng, và cơ sở hạ tầng quan trọng thường được đặt dưới sự kiểm soát của quân đội.

- Xét xử theo tòa án binh (trong một số trường hợp):

Thay vì đưa ra tòa án dân sự, các hành vi vi phạm trong thời gian thiết quân luật có thể bị xét xử bởi tòa án binh – vốn có thủ tục nhanh hơn và phán quyết nghiêm khắc hơn. Điều này đặc biệt xảy ra trong trường hợp bị cáo là quân nhân, hoặc hành vi được cho là đe dọa đến an ninh quốc gia.

Kết luận

Hiểu về thiết quân luật không chỉ giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về cơ chế bảo vệ nhà nước trong những tình huống đặc biệt nghiêm trọng, mà còn nhấn mạnh đến ranh giới mong manh giữa trật tự xã hội và quyền tự do cá nhân. Bởi khi thiết quân luật được ban hành, rất nhiều quyền cơ bản của công dân có thể bị đình chỉ – như quyền tự do ngôn luận, tự do đi lại, quyền được xét xử công bằng... Tất cả đều phải tạm gác lại để phục vụ cho mục tiêu ổn định quốc gia.

Dù là công cụ hợp pháp trong hệ thống pháp luật của nhiều nước, thiết quân luật vẫn luôn là con dao hai lưỡi. Nếu được sử dụng đúng lúc, đúng cách, nó có thể cứu vãn một quốc gia khỏi bờ vực sụp đổ. Nhưng nếu lạm dụng, nó lại có thể dẫn đến lạm quyền, đàn áp, và vi phạm nhân quyền trầm trọng. Do đó, hiểu rõ khái niệm này – không chỉ ở góc độ lý thuyết, mà còn ở các trường hợp áp dụng thực tiễn – sẽ giúp mỗi công dân có nhận thức đúng đắn và phản ứng phù hợp nếu một ngày nào đó phải sống trong hoàn cảnh như vậy.

Hy vọng rằng sau khi đọc bài viết này, bạn đã có cái nhìn toàn diện và sâu sắc về thiết quân luật – một khái niệm quan trọng nhưng ít người hiểu rõ, dù nó có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chính cuộc sống của chúng ta.

Giới thiệu về dịch vụ Công ty tư vấn Khánh An

Khánh An tự hào là một trong những đơn vị uy tín cung cấp dịch vụ luật tại Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến cho Quý Khách hàng các giải pháp pháp lý toàn diện và hiệu quả, đáp ứng đầy đủ nhu cầu và yêu cầu của từng doanh nghiệp cũng như cá nhân.

Các lĩnh vực tư vấn của chúng tôi bao gồm:

• Tư vấn pháp luật doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài) và các loại giấy phép con.
• Tư vấn cho các Doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang các thị trường Singapore, Hồng Kông, BVI,...
• Tư vấn hoàn thiện Hợp đồng, các văn kiện pháp lý cho Doanh nghiệp.

Giá trị cốt lõi của Khánh An

Chúng tôi luôn hướng tới 3 giá trị cốt lõi: UY TÍN – CHẤT LƯỢNG – HIỆU QUẢ CAO. Những giá trị này không chỉ là kim chỉ nam trong hoạt động của chúng tôi mà còn là động lực để chúng tôi không ngừng phát triển. Chúng tôi tự hào khi nhận được những phản hồi tích cực từ Quý Khách hàng, điều này khẳng định chất lượng dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Khánh An sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để mang đến dịch vụ luật tốt nhất, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của Quý Khách hàng.

Thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH TƯ VẤN KHÁNH AN

Website: https://khanhanlaw.com/

Địa chỉ:Toà nhà 88 Tô Vĩnh Diện, Khương Trung, Thanh Xuân, Hà Nội

Hotline: 02466.885.821 hoặc 096.987.7894.

Email: info@khanhanlaw.net

Xem thêm: Dịch vụ thành lập công ty tại Singapore 2025 hiệu quả, tiết kiệm