Bị can là gì? Khác gì với bị cáo và nghi phạm?

Trong đời sống hằng ngày, nhất là khi theo dõi các bản tin thời sự, báo chí hay phim ảnh liên quan đến lĩnh vực pháp luật, chúng ta thường nghe đến những thuật ngữ như “bị can”, “bị cáo” hay “nghi phạm”. Tuy nhiên, không ít người vẫn hay nhầm lẫn giữa ba khái niệm này, thậm chí sử dụng thay thế cho nhau trong những ngữ cảnh không chính xác. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa “bị can”, “bị cáo” và “nghi phạm” không chỉ giúp nâng cao kiến thức pháp lý cơ bản mà còn hỗ trợ người dân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình nếu chẳng may liên quan đến một vụ án nào đó.

Theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam, mỗi khái niệm trên đều mang một ý nghĩa pháp lý riêng biệt, gắn liền với các giai đoạn khác nhau trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử vụ án hình sự. Việc xác định chính xác ai là bị can, ai là bị cáo hay nghi phạm có ý nghĩa quan trọng trong việc áp dụng các biện pháp tố tụng phù hợp, đảm bảo nguyên tắc suy đoán vô tội và quyền con người trong tố tụng hình sự.

Vậy, “bị can là gì?”, và “bị can khác gì với bị cáo và nghi phạm?”. Trong bài viết dưới đây, chúng tôi sẽ phân tích rõ khái niệm “bị can” theo quy định pháp luật hiện hành, từ đó so sánh cụ thể với hai khái niệm còn lại nhằm giúp bạn đọc có cái nhìn tổng quan, chính xác và dễ hiểu nhất về ba thuật ngữ pháp lý thường gặp này.

Bị can là gì?

1. Định nghĩa theo pháp luật

Theo quy định tại Điều 60 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, bị can được định nghĩa như sau:

“Bị can là người đã bị khởi tố về hình sự.”

Đây là một khái niệm pháp lý quan trọng, đánh dấu bước chuyển từ giai đoạn khởi tố vụ án hình sự sang khởi tố bị can, tức là từ điều tra vụ việc chung sang điều tra đích danh một cá nhân cụ thể.

2. Phân tích nội dung định nghĩa một cách dễ hiểu

Hiểu một cách đơn giản, bị can là người mà cơ quan điều tra xác định có dấu hiệu liên quan đến hành vi phạm tội, và đã có quyết định khởi tố đối với cá nhân đó.

Tức là, khi cơ quan có thẩm quyền (như công an, viện kiểm sát) thu thập được các chứng cứ ban đầu cho thấy một người có thể đã thực hiện hành vi phạm tội, họ sẽ ban hành quyết định khởi tố bị can, chuyển người này từ vai trò nghi phạm sang tư cách pháp lý cụ thể trong vụ án hình sự – đó chính là bị can.

Khác với “nghi phạm” – là người bị tình nghi, “bị can” là người đã bị khởi tố và điều tra chính thức.

3. Điều kiện để một người trở thành bị can

Một cá nhân chỉ được coi là bị can khi:

Có quyết định khởi tố bị can được ban hành bởi cơ quan điều tra có thẩm quyền, như Công an, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển, Viện kiểm sát,...

Việc ra quyết định khởi tố dựa trên các cơ sở pháp lý rõ ràng, bao gồm:

• Có dấu hiệu rõ ràng của hành vi phạm tội;
• Có các chứng cứ, tài liệu ban đầu thu thập được chứng minh hành vi phạm pháp luật hình sự;
• Có kết luận bước đầu xác định mối liên quan giữa người bị khởi tố và hành vi vi phạm.

Nói cách khác, không phải ai bị nghi ngờ cũng trở thành bị can – cần có căn cứ pháp luật và thủ tục tố tụng hợp lệ để bảo đảm tính khách quan và bảo vệ quyền con người.

4. Quyền và nghĩa vụ của bị can

Quyền của bị can

Mặc dù là người đang bị điều tra vì bị cho là có liên quan đến hành vi phạm tội, nhưng bị can vẫn có những quyền cơ bản theo luật định để bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình. Một số quyền tiêu biểu bao gồm:

• Được biết mình bị khởi tố về tội gì;
• Được trình bày lời khai, đưa ra chứng cứ để tự bào chữa;
• Được nhờ luật sư hoặc người bào chữa;
• Không bị ép cung, nhục hình, hay sử dụng các hình thức điều tra trái pháp luật;
• Được khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng không đúng pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng;
• Được giữ quyền im lặng trong một số trường hợp nhất định.

Những quyền này không chỉ bảo vệ quyền con người của bị can, mà còn giúp đảm bảo quá trình điều tra diễn ra minh bạch, đúng pháp luật.

Nghĩa vụ của bị can

Song song với quyền lợi, bị can cũng có một số nghĩa vụ quan trọng trong quá trình điều tra vụ án:

• Khai báo trung thực những thông tin liên quan đến vụ án;
• Không được cản trở hoạt động điều tra, như hủy chứng cứ, đe dọa nhân chứng, trốn tránh cơ quan điều tra;
• Chấp hành quyết định triệu tập, khám xét, tạm giam (nếu có);
• Tôn trọng pháp luật, hợp tác với cơ quan tiến hành tố tụng để vụ án được làm rõ.

Việc thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ sẽ góp phần đảm bảo cho bị can có cơ hội bảo vệ mình một cách công bằng, đồng thời giúp các cơ quan tố tụng xử lý vụ án nhanh chóng, đúng người – đúng tội – đúng pháp luật.

Phân biệt bị can với bị cáo và nghi phạm

Trong tố tụng hình sự, việc phân biệt rõ giữa bị can, bị cáo và nghi phạm là vô cùng cần thiết để hiểu đúng bản chất pháp lý của từng giai đoạn xử lý vụ án. Mặc dù cả ba đối tượng này đều có liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật, nhưng mỗi người lại mang một tư cách pháp lý khác nhau và xuất hiện ở những thời điểm tố tụng khác nhau, với quyền và nghĩa vụ khác nhau. Dưới đây là cách phân biệt cụ thể:

1. Bị can và bị cáo khác nhau như thế nào?

Sự khác biệt đầu tiên và quan trọng nhất giữa bị can và bị cáo nằm ở giai đoạn tố tụng mà họ tham gia. Bị can là người xuất hiện trong giai đoạn điều tra, khi cơ quan công an hoặc cơ quan điều tra có thẩm quyền đang thu thập chứng cứ, xác minh hành vi phạm tội. Khi đã có đủ chứng cứ chứng minh hành vi phạm tội và vụ án được chuyển sang giai đoạn truy tố và xét xử, bị can sẽ trở thành bị cáo.

Xét về quyết định pháp lý, bị can là người đã bị khởi tố hình sự thông qua quyết định khởi tố bị can của cơ quan điều tra. Còn bị cáo là người bị Viện kiểm sát truy tố, được đưa ra xét xử tại tòa thông qua quyết định đưa vụ án ra xét xử của Tòa án nhân dân có thẩm quyền.

Mục đích xử lý đối với bị can là làm rõ hành vi phạm tội, xem xét các tình tiết liên quan, thu thập thêm chứng cứ. Trong khi đó, đối với bị cáo, mục tiêu là xét xử công khai, tuyên án rõ ràng, xác định tội danh và mức hình phạt (nếu có) một cách công bằng và đúng pháp luật.

✅ Tóm tắt: Bị can là người bị điều tra, còn bị cáo là người bị đưa ra tòa xét xử.

2. Bị can và nghi phạm khác nhau như thế nào?

Một trong những nhầm lẫn phổ biến trong thực tế là đánh đồng bị can với nghi phạm. Tuy nhiên, đây là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau về tư cách pháp lý và mức độ xử lý hình sự.

Nghi phạm là người bị tình nghi có liên quan đến hành vi phạm tội, nhưng chưa có quyết định khởi tố chính thức từ cơ quan điều tra. Việc nghi ngờ này có thể xuất phát từ tin báo, đơn tố giác, lời khai ban đầu, hoặc thông tin thu thập được từ hiện trường vụ án. Tuy nhiên, nghi phạm vẫn chỉ đang trong vòng "tình nghi", chưa phải là đối tượng bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Ngược lại, bị can là người đã chính thức bị khởi tố bằng quyết định khởi tố bị can, và đang là đối tượng bị điều tra hình sự. Điều này đồng nghĩa với việc họ đã bước vào quy trình tố tụng hình sự một cách rõ ràng và đầy đủ.

Về trạng thái pháp lý, nghi phạm chưa bị truy cứu chính thức, còn bị can là người đã bị điều tra theo quy định của pháp luật. Do đó, quyền lợi và nghĩa vụ giữa hai đối tượng này cũng có sự khác biệt. Nghi phạm chưa có đầy đủ các quyền như bị can, ví dụ như quyền có luật sư, quyền không bị ép cung, quyền được tiếp cận hồ sơ vụ án,... Trong khi đó, bị can được hưởng đầy đủ các quyền tố tụng hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự.

✅ Tóm tắt: Nghi phạm là người bị nghi ngờ, còn bị can là người đã chính thức bị khởi tố hình sự.

Những hiểu lầm phổ biến trong xã hội

Trong đời sống thường ngày, các khái niệm pháp lý như bị can, bị cáo, hay nghi phạm thường bị sử dụng không chính xác, gây ra nhiều hiểu lầm đáng tiếc, nhất là khi được đưa tin trên báo chí hoặc lan truyền trong các cuộc trò chuyện, mạng xã hội. Dưới đây là hai hiểu lầm phổ biến nhất:

1. Dùng lẫn lộn giữa “bị can” và “bị cáo”

Một trong những lỗi thường gặp là việc sử dụng sai hoặc thay thế lẫn nhau hai khái niệm “bị can” và “bị cáo” trong tin tức, bài viết hoặc lời nói hàng ngày. Chẳng hạn, có những trường hợp báo chí đưa tin rằng “Tòa án xét xử bị can A về tội…” – đây là cách diễn đạt sai, bởi người ra tòa xét xử phải là bị cáo, không còn là bị can nữa.

Sự nhầm lẫn này có thể làm sai lệch nhận thức của công chúng về bản chất pháp lý của từng giai đoạn trong tố tụng hình sự. Việc phân biệt rõ bị can (trong giai đoạn điều tra) và bị cáo (trong giai đoạn truy tố và xét xử) là rất quan trọng để đảm bảo thông tin được truyền đạt chính xác, tránh gây hiểu lầm về mức độ phạm tội của người liên quan.

2. Cho rằng “bị can” nghĩa là “đã có tội” – Một quan niệm sai lầm!

Một sai lầm nghiêm trọng khác trong nhận thức xã hội là nghĩ rằng một người đã trở thành bị can thì có nghĩa là họ đã phạm tội. Thực tế, đây là quan niệm hoàn toàn sai lệch và đi ngược lại với nguyên tắc suy đoán vô tội – một nguyên tắc cơ bản của luật hình sự hiện đại, được quy định rõ trong Bộ luật Tố tụng Hình sự Việt Nam.

Theo nguyên tắc này, mọi cá nhân bị buộc tội đều được coi là vô tội cho đến khi có bản án kết tội có hiệu lực pháp luật từ tòa án. Việc một người bị khởi tố hình sự (tức trở thành bị can) chỉ cho thấy rằng cơ quan điều tra đã có đủ chứng cứ ban đầu để tiến hành điều tra sâu hơn, chứ chưa phải là kết luận họ có tội.

Việc gán ghép tội danh cho bị can khi chưa có bản án là hành vi vi phạm pháp luật, xâm phạm quyền con người, danh dự và nhân phẩm của cá nhân, đồng thời đi ngược lại tinh thần thượng tôn pháp luật.

KẾT LUẬN

Việc phân biệt rõ ràng giữa “bị can”, “bị cáo” và “nghi phạm” không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc. Trong quá trình xử lý các vụ án hình sự, mỗi thuật ngữ đều gắn liền với một giai đoạn tố tụng cụ thể, đi kèm theo đó là những quyền và nghĩa vụ pháp lý khác nhau đối với người bị điều tra hoặc bị truy tố. Do đó, hiểu đúng để sử dụng đúng không chỉ là biểu hiện của sự hiểu biết pháp luật mà còn là bước đầu tiên để mỗi cá nhân có thể tự bảo vệ mình hoặc hỗ trợ người thân khi có liên quan đến pháp luật hình sự.

Trong bối cảnh xã hội ngày càng coi trọng pháp quyền và quyền con người, việc trang bị kiến thức pháp lý cơ bản – trong đó có việc phân biệt “bị can”, “bị cáo” và “nghi phạm” – là điều cần thiết với mọi công dân. Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn đọc đã có được cái nhìn rõ ràng hơn về từng khái niệm, tránh được những nhầm lẫn thường gặp và nâng cao ý thức pháp lý trong cuộc sống thường ngày.

Nếu bạn cần hiểu sâu hơn về quy trình điều tra, truy tố hay xét xử trong vụ án hình sự, hoặc có thắc mắc cụ thể về một tình huống pháp lý nào đó, đừng ngần ngại tìm đến các đơn vị tư vấn pháp luật uy tín để được hỗ trợ kịp thời và chính xác.

Giới thiệu về dịch vụ Công ty tư vấn Khánh An

Khánh An tự hào là một trong những đơn vị uy tín cung cấp dịch vụ luật tại Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến cho Quý Khách hàng các giải pháp pháp lý toàn diện và hiệu quả, đáp ứng đầy đủ nhu cầu và yêu cầu của từng doanh nghiệp cũng như cá nhân.

Các lĩnh vực tư vấn của chúng tôi bao gồm:

• Tư vấn và cung cấp dịch vụ Luật tới doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài) và các loại giấy phép con.
• Tư vấn cho các Doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang các thị trường Singapore, Hồng Kông, BVI,...
• Tư vấn hoàn thiện Hợp đồng, các văn kiện pháp lý cho Doanh nghiệp.

Giá trị cốt lõi của Khánh An

Chúng tôi luôn hướng tới 3 giá trị cốt lõi: UY TÍN – CHẤT LƯỢNG – HIỆU QUẢ CAO. Những giá trị này không chỉ là kim chỉ nam trong hoạt động của chúng tôi mà còn là động lực để chúng tôi không ngừng phát triển. Chúng tôi tự hào khi nhận được những phản hồi tích cực từ Quý Khách hàng, điều này khẳng định chất lượng dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Khánh An sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để mang đến dịch vụ luật tốt nhất, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của Quý Khách hàng.

Thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH TƯ VẤN KHÁNH AN

Website: https://khanhanlaw.com/

Địa chỉ:Toà nhà 88 Tô Vĩnh Diện, Khương Trung, Thanh Xuân, Hà Nội

Hotline: 02466.885.821 hoặc 096.987.7894.

Email: info@khanhanlaw.net

Xem thêm: Thủ tục thành lập Viện nghiên cứu khoa học công nghệ năm 2025