Đa cấp là gì? Phân biệt đa cấp hợp pháp và lừa đảo

Trong vài năm trở lại đây, cụm từ “kinh doanh đa cấp” xuất hiện dày đặc trên các phương tiện truyền thông, thường gắn liền với những vụ lừa đảo gây thiệt hại hàng trăm tỷ đồng, khiến nhiều người mất trắng tiền bạc và niềm tin. Thực tế, mô hình kinh doanh đa cấp không hoàn toàn xấu — tại nhiều quốc gia, đây là một hình thức phân phối sản phẩm hợp pháp, được quản lý chặt chẽ và mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp lẫn người tham gia. Vấn đề nằm ở chỗ, sự thiếu hiểu biết của một bộ phận người dân đã tạo điều kiện cho những tổ chức lợi dụng danh nghĩa “đa cấp” để lừa đảo, huy động vốn trái phép và chiếm đoạt tài sản. Để tự bảo vệ mình, điều quan trọng là mỗi người cần hiểu rõ đa cấp là gì, nó hoạt động ra sao, và đặc biệt là biết cách phân biệt giữa đa cấp hợp pháp và mô hình đa cấp biến tướng. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin nền tảng, các dấu hiệu nhận diện, cũng như khung pháp lý điều chỉnh lĩnh vực này, giúp bạn chủ động trước mọi lời mời gọi hấp dẫn nhưng đầy rủi ro.

Đa cấp là gì?

1. Khái niệm theo pháp luật

Theo Luật Cạnh tranh 2018 và các văn bản hướng dẫn thi hành, kinh doanh theo phương thức đa cấp là hoạt động thương mại trong đó việc bán hàng hóa được thực hiện thông qua mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau. Mỗi người tham gia vừa là người tiêu dùng, vừa là người bán hàng, được hưởng hoa hồng, tiền thưởng hoặc lợi ích kinh tế khác từ kết quả bán hàng của mình và của những người khác trong mạng lưới do mình giới thiệu.

Một mô hình kinh doanh đa cấp được coi là hợp pháp khi đáp ứng đầy đủ các yếu tố sau:

• Có sản phẩm/dịch vụ thật được phân phối tới người tiêu dùng.
• Doanh thu chủ yếu đến từ hoạt động bán hàng, không phải từ việc tuyển dụng hay nộp phí tham gia.
• Minh bạch về hợp đồng, chính sách hoa hồng và quyền lợi của người tham gia.
• Được cấp phép hoạt động và tuân thủ các quy định quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp.

2. Giải thích dễ hiểu

Nếu diễn đạt một cách đơn giản, đa cấp là hình thức bán hàng mà sản phẩm không đi theo con đường truyền thống (nhà sản xuất → đại lý → cửa hàng → người tiêu dùng) mà được phân phối qua nhiều tầng người bán. Ví dụ: Bạn mua một bộ mỹ phẩm từ công ty, sau đó giới thiệu cho người quen cùng mua. Khi họ mua hàng, bạn được nhận hoa hồng. Nếu người quen của bạn tiếp tục giới thiệu cho người khác, bạn cũng được hưởng một phần hoa hồng từ doanh số đó.

Điểm khác biệt lớn là thu nhập trong đa cấp không chỉ đến từ việc bạn bán hàng trực tiếp, mà còn từ doanh số của mạng lưới những người bạn giới thiệu. Điều này giúp sản phẩm lan tỏa nhanh hơn, nhưng cũng dễ bị lợi dụng nếu không có sự quản lý chặt chẽ.

3. Nguồn gốc và sự phát triển

Mô hình bán hàng đa cấp xuất hiện từ những năm 1940 tại Mỹ, bắt đầu với các công ty như Nutrilite, sau đó được nhiều doanh nghiệp lớn áp dụng và phát triển. Trong thập niên 1970–1980, đa cấp trở thành xu hướng toàn cầu, lan rộng sang châu Âu, châu Á và được nhiều quốc gia xây dựng hành lang pháp lý riêng.

Tại Việt Nam, mô hình này được du nhập vào đầu những năm 2000, ban đầu chủ yếu trong lĩnh vực mỹ phẩm, thực phẩm chức năng và đồ gia dụng. Hiện nay, ngoài các sản phẩm chăm sóc cá nhân, nhiều ngành hàng khác như thiết bị nhà bếp, đồ dùng gia đình, thậm chí dịch vụ giáo dục và bảo hiểm cũng áp dụng phương thức bán hàng đa cấp.

Cách thức hoạt động của kinh doanh đa cấp

1. Nguyên tắc phân phối sản phẩm/dịch vụ

Kinh doanh đa cấp hoạt động dựa trên nguyên tắc phân phối hàng hóa hoặc dịch vụ thông qua mạng lưới nhiều cấp người tham gia. Mỗi người trong mạng lưới vừa là người tiêu dùng, vừa có thể trở thành người bán hàng nếu giới thiệu sản phẩm thành công cho người khác.
Điểm nổi bật của mô hình này là không cần mở cửa hàng hay thuê mặt bằng, nhờ đó tiết kiệm được rất nhiều chi phí trung gian như vận hành, quảng cáo truyền thống hay nhân sự bán hàng tại chỗ. Sản phẩm được chuyển trực tiếp từ công ty tới người tiêu dùng thông qua mạng lưới, giúp giá bán cạnh tranh hơn và mở rộng phạm vi tiếp cận thị trường nhanh chóng.

2. Cơ chế hoa hồng và thưởng

Nguồn thu nhập của người tham gia đa cấp đến từ hai hình thức chính:

• Hoa hồng từ bán hàng trực tiếp: Khi bạn bán sản phẩm cho khách hàng, bạn được hưởng một tỷ lệ phần trăm nhất định từ giá trị đơn hàng.
• Hoa hồng từ doanh số của hệ thống tuyến dưới: Khi bạn tuyển dụng và hướng dẫn người khác tham gia bán hàng, bạn được hưởng một phần hoa hồng từ doanh số của họ và của những người họ tiếp tục giới thiệu. Cơ chế này tạo động lực để người tham gia phát triển mạng lưới, vì thu nhập sẽ tăng theo độ lớn và hiệu quả hoạt động của hệ thống.

Ngoài hoa hồng, nhiều công ty đa cấp hợp pháp còn áp dụng các khoản thưởng như thưởng doanh số tháng, thưởng thăng hạng, thưởng du lịch hoặc hiện vật để khuyến khích thành viên nỗ lực kinh doanh.

3. Vai trò của tuyển dụng và đào tạo

Trong kinh doanh đa cấp, việc tìm kiếm và tuyển dụng người tham gia mới là một phần quan trọng để mở rộng mạng lưới phân phối. Tuy nhiên, yếu tố quyết định sự bền vững của mô hình không chỉ là số lượng người mới, mà là khả năng đào tạo để họ bán hàng hiệu quả.

Do đó, các công ty đa cấp hợp pháp thường tổ chức các khóa huấn luyện kỹ năng bán hàng, kỹ năng giao tiếp, kiến thức sản phẩm và cách xây dựng mối quan hệ với khách hàng. Thành viên tuyến trên cũng đóng vai trò như “người hướng dẫn” cho tuyến dưới, đảm bảo họ nắm rõ quy trình và có khả năng tạo ra doanh số thật, tránh tình trạng chỉ tập trung vào việc tuyển người mà không bán được sản phẩm.

Đa cấp hợp pháp

1. Tiêu chí nhận diện

Một doanh nghiệp bán hàng đa cấp hợp pháp phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện được quy định tại Luật Cạnh tranh và các văn bản pháp luật liên quan. Cụ thể:

• Có giấy phép hoạt động bán hàng đa cấp do Bộ Công Thương cấp và còn hiệu lực. Đây là điều kiện bắt buộc, giúp cơ quan quản lý nhà nước giám sát và đảm bảo hoạt động của doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.
• Sản phẩm hoặc dịch vụ có thật, có thông tin rõ ràng về nguồn gốc, thành phần, công dụng và được kiểm định chất lượng theo quy định.
• Thu nhập của người tham gia chủ yếu đến từ hoạt động bán hàng cho người tiêu dùng cuối cùng, không phải từ việc tuyển dụng người mới hay thu tiền gia nhập. Điều này nhằm tránh biến tướng thành hình thức “kim tự tháp” chỉ chú trọng lôi kéo người.

Nhờ những tiêu chí này, người tiêu dùng và người tham gia có thể phân biệt rõ đâu là mô hình kinh doanh minh bạch, đâu là mô hình lừa đảo trá hình.

2. Lợi ích của mô hình đa cấp hợp pháp

Bán hàng đa cấp hợp pháp không chỉ là một phương thức phân phối sản phẩm, mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

• Tạo cơ hội kinh doanh với vốn nhỏ: Người tham gia không cần đầu tư nhiều cho mặt bằng, nhân viên hay quảng cáo, giúp giảm rủi ro tài chính ban đầu.
• Đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng nhanh hơn: Hệ thống phân phối trực tiếp, cắt giảm khâu trung gian, giúp sản phẩm được tiếp cận thị trường nhanh và giá bán cạnh tranh hơn.
• Phát triển kỹ năng kinh doanh và giao tiếp: Quá trình tham gia bán hàng đa cấp giúp người bán rèn luyện kỹ năng thuyết trình, tư vấn, chăm sóc khách hàng, đàm phán và quản lý nhóm.

3. Ví dụ về công ty đa cấp hợp pháp tại Việt Nam

Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã được Bộ Công Thương cấp phép và đang hoạt động hợp pháp, có thể kể đến như:

• Amway Việt Nam – chuyên cung cấp thực phẩm bổ sung dinh dưỡng, mỹ phẩm và sản phẩm chăm sóc gia đình.
• Herbalife Việt Nam – tập trung vào sản phẩm dinh dưỡng, kiểm soát cân nặng và chăm sóc sức khỏe.
• Avon Cosmetics Việt Nam – nổi tiếng với dòng mỹ phẩm, nước hoa và sản phẩm chăm sóc cá nhân.
• Oriflame Việt Nam – cung cấp mỹ phẩm thiên nhiên, sản phẩm làm đẹp và chăm sóc cơ thể.

Những công ty này đều có hồ sơ pháp lý minh bạch, chính sách bán hàng rõ ràng và chú trọng đào tạo người tham gia, qua đó tạo dựng niềm tin cho khách hàng và đối tác.

Đa cấp bất hợp pháp (lừa đảo)

1. Đặc điểm nhận biết

Không giống mô hình bán hàng đa cấp hợp pháp, đa cấp bất hợp pháp thường lợi dụng hình thức “kinh doanh theo mạng” để che giấu hành vi lừa đảo. Một số dấu hiệu nhận diện phổ biến gồm:

• Không có hoặc giả mạo giấy phép kinh doanh: Nhiều tổ chức hoạt động chui, không được Bộ Công Thương cấp phép hoặc sử dụng giấy tờ giả mạo để tạo lòng tin với người tham gia.
• Không tập trung vào bán hàng mà chủ yếu kêu gọi góp vốn, mua vị trí hoặc mua các “gói tham gia” với lời hứa nhận lại tiền hoa hồng lớn. Trong khi đó, sản phẩm chỉ mang tính tượng trưng hoặc không tồn tại.
• Hứa hẹn lợi nhuận khủng, nhanh giàu mà không cần nỗ lực: Đây là “mồi câu” quen thuộc nhằm đánh vào tâm lý muốn làm giàu nhanh của nhiều người.
• Sản phẩm không rõ nguồn gốc, giá trị ảo: Một số trường hợp dùng hàng hóa kém chất lượng, thậm chí là hàng giả, hàng nhái để hợp thức hóa hoạt động.

Nhìn chung, nếu một mô hình đa cấp không minh bạch về pháp lý, không chú trọng sản phẩm, và chỉ xoay quanh việc lôi kéo người mới, đó là dấu hiệu cảnh báo rất lớn.

2. Hậu quả

Hoạt động đa cấp bất hợp pháp để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng:

• Người tham gia mất tiền, mất uy tín: Không chỉ thiệt hại tài chính, nhiều người còn bị ảnh hưởng danh dự và các mối quan hệ xã hội khi vô tình lôi kéo người thân, bạn bè tham gia.
• Gây ảnh hưởng tiêu cực tới xã hội: Hành vi lừa đảo làm suy giảm niềm tin của công chúng vào các mô hình kinh doanh chân chính, khiến nhiều doanh nghiệp đa cấp hợp pháp cũng bị nhìn nhận sai lệch.
• Tạo bất ổn kinh tế: Số tiền lớn bị cuốn vào các đường dây lừa đảo thay vì đầu tư vào hoạt động sản xuất, kinh doanh thực tế.

3. Một số vụ việc điển hình tại Việt Nam

Trong hơn một thập kỷ qua, nhiều vụ lừa đảo đa cấp đã gây chấn động dư luận:

• Công ty Liên Kết Việt (2015) – Huy động hơn 68.000 người tham gia, chiếm đoạt số tiền khoảng 1.900 tỷ đồng thông qua việc bán thiết bị y tế kém chất lượng.
• Công ty MB24 (2012) – Sử dụng hình thức “mua gian hàng ảo” để lôi kéo người tham gia, gây thiệt hại hàng trăm tỷ đồng.
• Tập đoàn Thiên Ngọc Minh Uy – Bị xử lý vì nhiều sai phạm trong hoạt động kinh doanh, từ bán sản phẩm không rõ nguồn gốc đến vi phạm quy định về trả thưởng.

Những vụ việc này là lời cảnh báo rõ ràng rằng, người dân cần tìm hiểu kỹ lưỡng trước khi tham gia bất kỳ mô hình đa cấp nào, để tránh rơi vào bẫy của các tổ chức lợi dụng lòng tin và sự thiếu hiểu biết.

Cách phân biệt đa cấp hợp pháp và đa cấp lừa đảo

Kinh doanh đa cấp không phải lúc nào cũng xấu, vấn đề nằm ở việc nó có hoạt động đúng luật hay không. Để nhận biết, bạn cần dựa vào một số tiêu chí then chốt.

Thứ nhất, về giấy phép hoạt động. Đa cấp hợp pháp bắt buộc phải được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp do Bộ Công Thương cấp. Thông tin này có thể tra cứu công khai trên cổng thông tin của cơ quan quản lý. Ngược lại, các mô hình đa cấp lừa đảo thường hoạt động “chui”, không có giấy phép, hoặc cố tình dùng giấy tờ giả, giấy phép hết hạn để qua mắt người tham gia.

Thứ hai, về cách thức vận hành. Doanh nghiệp đa cấp hợp pháp tập trung vào việc phân phối sản phẩm/dịch vụ thật, có giá trị sử dụng và được pháp luật cho phép lưu hành. Hoa hồng, thưởng được tính dựa trên doanh số bán hàng thực tế. Trong khi đó, đa cấp lừa đảo lại chủ yếu xoay quanh việc tuyển người, ép nộp tiền, mua hàng với số lượng lớn, thậm chí không cần sản phẩm hoặc sản phẩm chỉ mang tính “bình phong” để che mắt cơ quan chức năng.

Thứ ba, về nguồn thu nhập. Ở mô hình hợp pháp, thu nhập của người tham gia đến từ việc bán sản phẩm ra thị trường và hưởng phần trăm hoa hồng từ các giao dịch hợp pháp. Ngược lại, mô hình lừa đảo trả tiền cho người cũ bằng tiền của người mới nộp vào – thực chất là hình thức “lấy tiền người sau trả cho người trước”, vốn không bền vững và tiềm ẩn rủi ro sụp đổ dây chuyền.

Thứ tư, về sản phẩm. Đa cấp hợp pháp cung cấp hàng hóa/dịch vụ rõ nguồn gốc, có chứng nhận chất lượng, giá cả hợp lý và phục vụ được nhu cầu thực của khách hàng. Ngược lại, mô hình lừa đảo thường bán hàng kém chất lượng, giá cao bất thường, hoặc chỉ tồn tại trên danh nghĩa để hợp thức hóa dòng tiền.

Thứ năm, về cam kết lợi nhuận. Doanh nghiệp hợp pháp sẽ không hứa hẹn “lãi khủng” hay “làm giàu nhanh chóng” mà luôn nhấn mạnh yếu tố nỗ lực cá nhân, kỹ năng bán hàng và thời gian gây dựng mạng lưới. Ngược lại, đa cấp lừa đảo thường sử dụng lời mời gọi hấp dẫn quá mức, đảm bảo lợi nhuận cố định, thậm chí gấp nhiều lần vốn ban đầu trong thời gian ngắn – điều vốn không thực tế trong kinh doanh.

Kết luận:

Đa cấp, nếu được vận hành minh bạch và tuân thủ đúng pháp luật, có thể là một mô hình kinh doanh hiệu quả, mang lại thu nhập và cơ hội phát triển cho nhiều người. Nhưng khi biến tướng thành công cụ lừa đảo, nó lại trở thành “cái bẫy” tinh vi, đánh vào lòng tham và sự thiếu cảnh giác của người tham gia. Sự khác biệt giữa hợp pháp và bất hợp pháp đôi khi chỉ nằm ở vài chi tiết nhỏ, nhưng hậu quả thì có thể vô cùng lớn. Vì vậy, trang bị kiến thức về đa cấp, nhận diện rõ những dấu hiệu bất thường và tỉnh táo trước mọi cơ hội “làm giàu nhanh” là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân. Hãy nhớ rằng, trong kinh doanh, không có thành công nào đến chỉ sau một đêm, và không khoản lợi nhuận nào là hoàn toàn “miễn rủi ro”. Sự hiểu biết chính là tấm khiên mạnh mẽ nhất giúp bạn đứng vững giữa những cơ hội và cạm bẫy của thị trường.

Giới thiệu về dịch vụ Công ty tư vấn Khánh An

Khánh An tự hào là một trong những đơn vị uy tín cung cấp dịch vụ luật tại Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến cho Quý Khách hàng các giải pháp pháp lý toàn diện và hiệu quả, đáp ứng đầy đủ nhu cầu và yêu cầu của từng doanh nghiệp cũng như cá nhân.

Các lĩnh vực tư vấn của chúng tôi bao gồm:

• Tư vấn và cung cấp dịch vụ Luật tới doanh nghiệp Việt Nam (bao gồm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư nước ngoài) và các loại giấy phép con.
• Tư vấn cho các Doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang các thị trường Singapore, Hồng Kông, BVI,...
• Tư vấn hoàn thiện Hợp đồng, các văn kiện pháp lý cho Doanh nghiệp.

Giá trị cốt lõi của Khánh An

Chúng tôi luôn hướng tới 3 giá trị cốt lõi: UY TÍN – CHẤT LƯỢNG – HIỆU QUẢ CAO. Những giá trị này không chỉ là kim chỉ nam trong hoạt động của chúng tôi mà còn là động lực để chúng tôi không ngừng phát triển. Chúng tôi tự hào khi nhận được những phản hồi tích cực từ Quý Khách hàng, điều này khẳng định chất lượng dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Khánh An sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để mang đến dịch vụ luật tốt nhất, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của Quý Khách hàng.

Thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH TƯ VẤN KHÁNH AN

Website: https://khanhanlaw.com/

Địa chỉ:Toà nhà 88 Tô Vĩnh Diện, Khương Trung, Thanh Xuân, Hà Nội

Hotline: 02466.885.821 hoặc 096.987.7894.

Email: info@khanhanlaw.net

Xem thêm: Dịch vụ thành lập công ty tại Singapore 2025 hiệu quả, tiết kiệm